Του ΒΑΓΓΕΛΗ ΒΑΓΓΕΛΑΤΟΥ
Για τους περισσότερους σκληροπυρηνικούς οικολόγους η Αρχιτεκτονική είναι η «χειρότερη» από τις εφαρμοσμένες τέχνες. Το χτίσιμο απαιτεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας για να παρέμβει στο φυσικό τοπίο και τα «παράγωγά» του θα συνεχίσουν να απορροφούν ενέργεια και να αποβάλλουν ρύπους για όσο υπάρχουν.Χιλιάδες σχέδια προσπαθούν να αντιστρέψουν αυτή την εικόνα, με πράσινα κτήρια ή πράσινες πόλεις. Αλλά ο Ρεμ Κούλχαας, διάσημος Ολλανδός αρχιτέκτονας, θεωρητικός της Αρχιτεκτονικής, καθηγητής Ντιζάιν στο Χάρβαρντ και η εταιρεία του ΟΜΑ (Office of Metropolitan Architecture) σχεδίασαν το πιο φιλόδοξο, ίσως, πράσινο πρότζεκτ στη σύγχρονη ιστορία. Το «Roadmap 2050», όπως το ονόμασαν, είναι μια προσπάθεια να σχεδιαστεί ξανά μια... ολόκληρη ήπειρος, η ευρωπαϊκή, με καμβά τις γραμμές παραγωγής και μεταφοράς πράσινης ενέργειας. Στόχος της είναι να αλλάξει η ενεργειακή οργάνωση ολόκληρης της Ευρώπης.
Γι' αυτό στο «Roadmap 2050» δεν υπάρχουν πια χώρες οριοθετημένες από τα γεωπολιτικά τους σύνορα ούτε έθνη καθορισμένα από την ταυτότητα του πληθυσμού τους. Υπάρχουν μόνο περιοχές που ορίζονται από το ποια απ' όλες τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορεί να παράγει αποτελεσματικότερα και από τό πως μπορούν να καλύψουν με το ενεργειακό πλεόνασμά τους τις ενεργειακές ανάγκες των υπολοίπων.
Σε αυτή την τεχνοκρατική επανασχεδίαση του ευρωπαϊκού τοπίου η Βρετανία διχοτομείται και η πρώην Γιουγκοσλαβία ξαναενώνεται. Γιατί πολύ απλά η δυτική Βρετανία μαζί με ολόκληρη την Ιρλανδία θα χρησιμοποιούν την παλίρροια για να παράγουν ενέργεια από τα κύματα, οργανωμένες στα «νησιά της παλίρροιας», σε αντίθεση με την ανατολική Βρετανία, που θα χρησιμοποιεί αιολικά πάρκα για να εκμεταλλευτεί τους δυνατούς ανέμους και μετονομάζεται σε «νησιά του αέρα». Τα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας ενώνονται στη «Biomassburg», δηλαδή το κράτος της βιομάζας, χάρη στη δυνατότητα υπερπαραγωγής της. Και όλοι εμείς τα μεσογειακά PIGS συγκροτούμε τη «Solaria» ή, σε ελεύθερη μετάφραση, τη γεμάτη φωτοβολταϊκά πάνελ «Αυτοκρατορία του Ηλιου».
Το «Roadmap 2050» φτιάχτηκε κατά παραγγελία του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για το Κλίμα (European Climate Foundation), μιας οργάνωσης που προωθεί πολιτικές αποφάσεις, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που θα μειώσουν την εκπομπή των αερίων και άρα το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ξεκινούν με την παραδοχή πως ο μόνος τρόπος να αναστραφεί η πορεία της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι να αλλάξει η διαχείριση της ενέργειας σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η φιλοσοφία αυτού του μεγαλόπνοου σχεδίου είναι πριν απ' όλα πολιτική, αφού προϋποθέτει μια πραγματική ένωση της Ευρώπης στην «Eneropa» (από το Energia + Europa;). Κατ' αρχάς, για λόγους πρακτικούς, αφού όταν δεν θα φυσάει στα βόρειά της ή θα χαλάνε οι σοδειές ενεργειακών φυτών στην κεντρική Ευρώπη, ο ηλιόλουστος Νότος θα καλύπτει το ενεργειακό έλλειμμα και αντίστροφα, θα περιμένει ανταπόδοση για τις συννεφιασμένες μέρες του. Αυτό γίνεται μόνο με μια άλλη οικονομική και ενεργειακή πολιτική, που να αντιλαμβάνεται το επίπεδο διασύνδεσης των κρατών μελών που απαιτείται.
Δουλειά του «Roadmap 2050» είναι να κάνει την εικόνα ρεαλιστική, πείθοντας πως δεν πρόκειται γι' άλλο ένα ουτοπικό σχέδιο αντιμετώπισης κάποιου υστερικού σεναρίου οικολογικής καταστροφής. Το ΟΜΑ του Ρεμ Κούλχαας έφτιαξε αυτή την ενεργειακή χαρτογράφηση για να εικονογραφήσει ένα άλλο ενεργειακό μέλλον. Πέρα από το να προωθεί καρτ ποστάλ των νέων ευρωπαϊκών χωρών με υπερ-μπαταρίες, θερμοπίδακες και αιολικά πάρκα, τονίζει πως ακόμα και αν τα οικολογικά κίνητρα βγουν από την εξίσωση, τα οικονομικά φτάνουν για να ξεκινήσει η προσπάθεια.
Η ενεργοβόρα Ευρώπη εξαρτάται περισσότερο από ποτέ από το ρωσικό αέριο και το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής. Το «Roadmap 2050» είναι πολύ πιο οικονομικό από άλλον έναν πόλεμο στη Μέση Ανατολή, ένα τεράστιο δίκτυο δρόμων και αγωγών στην Ευρώπη ή τη διάσωση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος. Και η προοπτική της επέκτασής του στην ηλιόλουστη Βόρεια Αφρική τού δίνει ακόμα πιο μακροπρόθεσμη δυναμική.
Η κριτική κατά του σχεδίου δεν είναι καθόλου ήπια. Η πρώτη βολή σημειώνει πως οι τύποι που κυρίως χτίζουν μουσεία ή υπερμαγαζιά Prada δεν έχουν ιδέα για την ενέργεια, ειδικά σε τέτοια κλίμακα. Η συνεργασία της ΟΜΑ με την εταιρεία συμβούλων McKinsey, τους ειδικούς στην ενέργεια της Kema και το Imperial College of London, είναι η απάντηση του Κούλχαας.
Η δεύτερη βολή έχει να κάνει με τα άλλα προωθημένα πρότζεκτ της ΟΜΑ, που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Από το σχέδιο για το αεροδρόμιο Schiphol του Αμστερνταμ στη Βόρεια Θάλασσα, μέχρι την πρόταση για μια σημαία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που γίνεται ένα πολύχρωμο barcode από όλες τις σημαίες των χωρών σε σύνθεση.
Η τρίτη και κυριότερη, όμως, δυσοίωνη πρόβλεψη για το σχέδιο είμαστε... εμείς. Οπως πολύ άμεσα έγραψε και ο Ρόουαν Μουρ στον «Ομπσέρβερ», «ο τρόπος που η Ευρώπη προσπάθησε να σώσει οικονομικά την Ελλάδα δείχνει πως δεν έχει αποκτήσει ακόμα πολιτική θέληση, συνοχή, αλλά και όραμα».
Το Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε., που εξετάζει το υπέροχο σχέδιο του Ρεμ Κούλχαας, δεν έχει αποφανθεί για την πιθανή υποστήριξή του. Αλλά ακόμα και τα πιο άστοχα φουτουριστικά σχέδια του παρελθόντος μας, όλα αυτά που μας ήθελαν να πετάμε με χόβερκραφτ ή ρουκέτες στην πλάτη και την εργασία μια βαρβαρότητα του παρελθόντος, μας έδειχναν όχι τι θα γίνει στο μέλλον, αλλά τι θέλουμε και χρειαζόμαστε τη δεδομένη στιγμή.
